Strona główna » Montessori » Pedagogika Montessori
Maria Montessori opracowała całościową koncepcję pedagogiczną, obejmującą rozwój dziecka od narodzenia aż do wkroczenia przez nie w wiek dorosły. Wychowanie i edukacja opierają się na szacunku dla godności dziecka.
Wychowanie jest tu rozumiane jako wspieranie i stałe podążanie za dzieckiem. Istotą wychowania jest uniezależnienie dziecka od dorosłych, jego samodzielność i odpowiedzialność za siebie i za świat. Zadaniem wychowawcy jest pomoc dziecku w samodzielnym osiągnięciu celu, możliwa dzięki znajomości i szacunkowi dla praw rozwojowych.
Każde dziecko jest inne, dlatego powinno rozwijać się według stworzonych przez siebie – czyli przez swoje możliwości i umiejętności – indywidualnych planów rozwojowych.
Montessori w trakcie pracy z dziećmi a zarazem prowadzonych badań doszła do wniosku, że każde dziecko ma swój indywidualny plan rozwoju, na który składają się tzw. „wrażliwe fazy” (okresy).
Wrażliwa faza to szczególny moment w życiu dziecka, kiedy jego umysł jest otwarty i chłonny na opanowanie danej umiejętności lub czynności (np. przekręcanie się niemowlaka z pleców na brzuszek, zakładanie butów). Czyli, jeśli dziecko uczy się czegoś w odpowiednim momencie, jest to niezwykle efektywne.
I tak w życiu każdego dziecka pojawia się wiele wrażliwych faz np. na pisanie i czytanie u dzieci 4-5 letnich, która pozwala im na bardzo szybką naukę liter i ich pisowni oraz chodzenie, mówienie, liczenie, aktywność ruchową.
Zjawisko to nazwała autorka „polaryzacją uwagi”.
Polaryzacja uwagi to głębokie i długotrwałe zainteresowanie jednym przedmiotem lub jedną czynnością, skłaniające do wnikliwego długotrwałego ich poznawania i wielokrotnego powtarzania wykonywanych czynności. Dziecko uczy się wtedy chętnie i szybko, łatwo i bez wysiłku. Jest to proces, któremu jako dorośli możemy tylko towarzyszyć ze zdumieniem, stwarzając mu optymalne warunki. To klucz pedagogiki montessoriańskiej.
Do trzeciego roku życia dziecko nieświadomie gromadzi wiedzę i doświadczenia z otaczającego świata, aby później je porządkować, nadal gromadząc nowe spostrzeżenia. Trwale i całościowo rejestruje w podświadomości wszystkie informacje. Jest to okres największych możliwości uczenia się, okres chłonnego umysłu.
Radość jaką dziecko czerpie z codziennej, zrytualizowanej, skoncentrowanej pracy, jest zupełnie inna niż u dorosłego. Dorosły przez pracę chce osiągnąć cel i kończy ją, kiedy go osiągnie lub poczuje zmęczenie. Dziecko przeciwnie, powtarza daną czynność wielokrotnie.
Zabawa i fantazja u dziecka oraz podkreślenie jego wolności, to charakterystyczne elementy wychowawcze w metodzie Marii Montessori. Zabawa i fantazja stanowią najważniejszą dziedzinę życia dziecka, a zapewnienie dziecku wolności jest najważniejszą zasadą metody.
Możliwość swobodnego wyboru przez dziecko materiału do ćwiczeń i zabawy, miejsca i czasu pracy. Zasada ta umożliwia samodzielną aktywność dziecka zgodną z jego fazami rozwoju i potrzebami. Jest ograniczona tylko porami posiłków i odpoczynku poobiedniego.
Dopełnia zasadę wolności, wyraża się w tym, że każdy przedmiot ma swoje miejsce w sali, dziecko wie, że ma odnieść przedmiot tam skąd go wzięło. Każde dziecko ma swoje miejsce (krzesełko, półeczkę, szufladę, leżak itd.) I wie, co do niego należy.
Dzieci mogą robić to, co je interesuje, ale nie jest to samowola. Istnieją zasady, dla przykładu: każdy rodzaj „pomocy Montessori” jest tylko w jednym egzemplarzu i trzeba go stosować zgodnie z jego przeznaczeniem, nie można innym przeszkadzać, niszczyć.
Typowy dla nabywania nowych umiejętności jest fenomen powtarzania. Jeżeli dziecko ma potrzebę wielokrotnego powtarzania czynności – akceptujemy to.
„Pomoce Montessori” są tak skonstruowane, że pozwalają dzieciom samodzielnie stwierdzić, czy daną pracę wykonały dobrze czy źle – jest to tzw. kontrola błędu.
Maria Montessori bardzo szczegółowo opisuje pojęcie ciszy. Montessori widzi ciszę, jako stan, który wymaga całkowitego bezruchu, jakby zawieszenia życia na ten moment, w którym ma być zachowana cisza. Cisza ma tutaj jednak bardzo pozytywne znaczenie i jest natychmiastowym zatrzymaniem się, które wymaga dużo wysiłku, siły własnej woli, czegoś, co oddziela nas na chwilę od codziennych hałasów.
Historia lekcji ciszy wiąże się z pewnym pięknym wydarzeniem, które Montessori opisuje w swojej książce „The secret of childhood”. Podczas jednej z wizyt w „Casa dei Bambini” (Dom Dziecięcy – tak nazywają się z włoskiego przedszkola Montessori dla Dzieci w wieku od 3 do 6 lat) Maria Montessori spotkała na podwórku jedną z mam i wzięła na ręce jej 4-miesięczne śpiące niemowlę zawinięte szczelnie w kocyk tak, że się nie poruszało i było całkowicie cicho. Weszła z nim do przedszkola, gdzie od razu witały ją tłumy Dzieci, tuląc i chwytając. Maria Montessori pokazała im małe Dziecko, a Dzieci cieszyły się skacząc wokół niej. W końcu usiadła na wysokim krześle i powiedziała pierwsze słowa:
„Przyniosłam wam małego Nauczyciela”. Dzieci stały zdziwione, a ona kontynuowała:„Małego Nauczyciela, ponieważ nikt nie potrafi zachowywać się tak cicho jak to małe Dziecko”.
Zapadła ogólna cisza. Dzieci prawie chciały zatrzymać swój oddech, żeby dorównać małemu Nauczycielowi. Maria Montessori była zadziwiona pięknem tej ciszy, która zapadła na parę chwil, a to doprowadziło do powstania „lekcji ciszy w edukacji Marii Montessori”.
Po tym wydarzeniu opisanym powyżej Montessori zastanawiała się, jak można by powtórzyć ten wyczyn. Pewnego dnia zdecydowała, że trzeba to zrobić najprościej jak się tylko da, i zapytała Dzieci:
„Może zrobimy Ciszę?”.
Ku wielkiemu zaskoczeniu Dzieci z radością odpowiedziały:
„Tak, tak!”.
Na początek powiedziała więc:
„Aby osiągnąć ciszę nikt z nas nie może się ruszać. Nawet ruszająca się stopa robi hałas. Głośny oddech również”.
Wszyscy starali się więc zachować ciszę, a Montessori wraz z nimi.
Wszystkie Dzieci walczyły z samym sobą i konkurowały między sobą, by nie wykonywać żadnych ruchów i zwracały uwagę na każdą część swojego ciała. Po osiągnięciu całkowitego bezruchu Dzieci z zaangażowaniem słuchały i patrzyły oraz zaczęły zdawać sobie sprawę, że wytwarzają one wiele hałasu, którego często nie są świadome, a także, że może istnieć wiele poziomów ciszy. Istnieje przecież absolutna cisza, w której wszystko, zupełnie wszystko pozostaje w bezruchu. Montessori stała więc pośrodku, a Dzieci próbowały ją naśladować. Nagle dało się usłyszeć tykanie zegara, śpiew ptaka za oknem. Dzieci były zachwycone ciszą, którą osiągnęły dzięki własnym staraniom. Maria Montessori zasłoniła zasłony w klasie i powiedziała do Dzieci:
„A teraz nasłuchujcie delikatnego głosu, który będzie was wołał”.
Po przejściu do drugiego pokoju, Maria Montessori szeptem wołała po imieniu każde Dziecko. Wypowiadała każde imię bardzo powoli i sylabizując, jakby wołała przez góry. Każde Dziecko po kolei wstawało i jak najciszej próbowało przyjść do Montessori idąc drobnymi krokami, a mimo to roznosił się delikatny odgłos w absolutnej ciszy. Wywołane Dzieci czuły się zawsze w pewien sposób wyróżnione choć wiadomo było, że każdy zostanie wywołany.
Taka gra do teraz fascynuje Dzieci w klasach Montessori na całym świecie.
„LEKCJA CISZY” nie jest dla Dzieci prostą sprawą. Wymaga ona wielu umiejętności, silnej własnej woli i cierpliwości, ale po kilku powtórzeniach już trzyletnie Dzieci potrafią zachować ciszę przez cały okres trwania zabawy, co przy kilkudziesięciu osobach trwa dosyć długo.
„LEKCJA CISZY” przynosi Dziecku wiele ważnych umiejętności i buduje poczucie własnej wartości. Dziecko staje się panem swoich ruchów. To ono może zdecydować, że wszystkie części ciała pozostają teraz w bezruchu, a nagroda za to jest wielka, wewnętrzna satysfakcja z własnych zdolności i fascynacja, jaką przynosi poznanie absolutnej ciszy. Dziecko staje się bardziej zdyscyplinowane i potrafi zauważać potrzebę ciszy w takich miejscach jak szkoła, kościół, kino, teatr, itd., a jest to doświadczenie tym cenniejsze, że pochodzi ono z własnej woli Dziecka, a nie z narzuconych przez dorosłych nakazów. Jest to również wstęp do medytacji oraz kontemplacji, umiejętności odpoczynku.
Ponieważ „LEKCJA CISZY” jest zabawą grupową czyni Dziecko zdolne do współpracy w celu osiągnięcia wspólnego celu, do szanowania innych osób, do ich słuchania.
W przedszkolu montessoriańskim znikła dawna nauczycielka, która z wielkim trudem utrzymywała porządek, polegający na unieruchomieniu dzieci, i zrywała sobie płuca przez rozmowy bez końca. Została ona zastąpiona przez przyrządy do nauczania, dzięki którym dziecko może naprawiać swe błędy i samo się kształcić. Cierpliwa i milcząca nauczycielka kieruje jedynie samodzielną pracą dzieci.
Nauczyciel wg pedagogiki Montessori nie uczy, ale podąża za dzieckiem. Jego głównym zadaniem jest wspomaganie samodzielnych wysiłków wychowanka. Ważnym zadaniem jest wnikliwa i systematyczna obserwacja podopiecznych i ich działań. Nauczyciel powinien dostrzec, kiedy dziecko potrzebuje wsparcia i pomocy, jak również rozbudzać u niego atmosferę pracy, motywować do samodzielnego i indywidualnego działania.
